وجود و حیات انسان، دارای اطوار گوناگون است، به طوری که انسان در امتداد پیمایش حرکت تدریجی از قوه به فعل در حیات مادی، وارد عالم برزخ می‌شود. بحث در باره عالم برزخ و مسائل پیرامون آن از دیر باز مورد توجه متکلمان اسلامی بوده است. سوال اصلی تحقیق در این مقاله عبارت است از این که: آیا تکامل نفس که از ابتدای پیدایش در عالم ماده آغاز شده، محدود به همین نشأ عنصری است، یا آن که پس از انقطاع تعلق به بدن، در عالم مثال نیز تداوم می‌یابد؟ هدف این نوشتار، تبیین و اثبات تکامل برزخی است زیرا ربط وثیقی با انسان شناسی دینی و سعادت انسان دارد. در این مقاله که به روش کتابخانه ای- تحلیلی نگارش شده، این نتیجه حاصل گردید که در آیات و روایات غالباً اشاره صریحی به این مطلب نشده، لیکن به طور تضمنی و التزامی تکامل برزخی استنباط و در نهایت این موضوع از امور مسلم و ضروریات دینی محسوب می‌شود. مضافاً بر این که برهان عقلی فلسفی نیز آن را تایید می‌نماید.

واژه های کلیدی: تکامل برزخی، قرآن، روایات، عقل.

از ویژگی‌های شیعه آن است که با تکیه بر آیات الهی و سنت قطعی پیامبر اکرم(ص) اعتقادات خود خصوصا باورهای اختصاصی مانند امامت و عصمت را اثبات می‌کند. فهم دقیق آیات و جایگاه آن‌ها در سوره‌ها در دستیابی به تفسیر ناب از قرآن کریم بسیار راهگشاست. آیه شریفه تطهیر و ابعاد دلالت و مصادیق آن، یکی از آیاتی است که دائما مورد بحث و گفتگو و مجادله و مباحثه و مناظره بین مسلمین و دانشمندان مختلف بوده و آثار مختلفی پیرامون آن به نگارش در آمد. سوال اصلی تحقیق این است: که شواهد و ادله استقلال آیه تطیر کدامند؟ در راستای پاسخ به این پرسش، ابتدا دلایل و شواهد استقلال مطرح و سپس توجیهات ارائه شده از سوی دانشمندان اهل سنت مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

واژه های کلیدی: آیه تطهیر، اهل‌بیت، امامت، عصمت، اهل سنت.

مسأله اسماء و صفات خدا یکی از بنیادی‌ترین مسایل مطرح در متون مقدس ادیان آسمانی، حکماء و متکلمان الاهی بوده است. قرآن کریم و روایات اسلامی نیز فراوان این مساله و مسائل مرتبط با آن را مطرح کرده است. در میان مکاتب مختلف کلام اسلامی، معتزله و شیعه، سهم به‌سزایی را در بسط معنایی و مفهومی اسماء و صفات الاهی ایفا نموده‌اند. قدرت الاهی به همراه شش صفت علم، اراده، حيات، سمع، بصر و كلام، از برجسته‌ترین صفات خداوند به شمار آمده و از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. سوال تحقیق این است که: که قدرت الاهی یعنی چه و دلایل اثبات کدامند؟ و قلمرو آن تا کجاست؟ پژوهش حاضر در صدد است با اتکا به منابع اصیل کلامی و فلسفی و با روش توصیفی-تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد. به نظر می‌رسد قدرت الاهی به معنای علم، اختیار و اراده خدا برای آفریدن و یا نیافریدن است و در این مقاله این موضوع با استناد به برخی آیات قرآن کریم و هم چنین دلایل عقلی کلامی مانند حدوث جهان توسط خدا، اتقان صنع و فطرت اثبات شده است.

واژه های کلیدی: قدرت الاهی، اسماء و صفات، حدوث عالم ، اتقان صنع.

معاد یکی از مهم ترین اصول اعتقادی اسلام به شمار می‌آید. فیلسوفان مسلمان در باره ابعاد این موضوع مباحث فراوانی را مطرح کرده اند. هدف این مقاله بررسی معادشناسی اشراقی در آثار شهاب الدین سهروردی با تکیه بر اشارات قرآنی است. سوال تحقیق این است که: شیخ اشراق در تبیین مساله معاد چگونه از آیات قرآنی بهره برده است؟ وی به عنوان یک فیلسوف متأله، در نظام اشراقی خویش با نقد حکمت مشاء و با محوریت نور در حکمت اشراق و هستی‌شناسی تشکیکی، تبیین‌های متنوّعی را در باره مسائل حکمی به نمایش گزارده است. از نظـر این فیلسـوف اشراقـی، نفـس انسانـی یـا به تعبیـر او «نـور اسفهبدی» جوهری مجرد و باقی است که فنای جسم در فساد آن تأثیری ندارد. این نور مدّبر با حدوث بدن از جانب واهب الصور به بدن افاضه می‌شود. نفس با بدن رابطه شوقیه تدبیریه دارد و از بدن به منزله ابزار برای تشدید انوارش استعانت می‌جوید و در عین حال همراه با فنای بدن فانی نمی‌شود. در دیدگاه سهروردی، به طور کلی سه دسته نفوس (کامل، متوسط و ناقص) قابل تمایز اند که هر کدام معاد خاصی دارند و برای اثبات آن‌ها علاوه بر براهین فلسفی، به آیاتی از قرآن استناد کرده است که در این مقاله مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند.

واژه های کلیدی: سهروردی، قرآن، معاد، نفس، اشراق، نور اسفهبدی.

بررسی كاركردهای ایمان دینی در عرصه‌های مختلف زندگی از جمله مباحث بنیادی است كه توجه فیلسوفان، متكلمان، روان‌شناسان و جامعه‌شناسان را به خود معطوف ساخته‌است. قرآن کریم نیز ایمان را یکی از معیار‌های سه گانه انسانیت در کنار عمل صالح و علم یا آگاهی دانسته است. هدف این مقاله بررسی کارکرد‌های روان‌شناختی ایمان در زندگی انسان، بر اساس منابع اصیل اسلامی است. سوال تحقیق این است که كاركردهای روان‌شناختی ایمان در زندگی در قرآن و روایات با تاکید بر آثار استاد مطهری چیست؟ بعد از بررسی اجمالی ماهیت ایمان، كاركردهای آن در حیطه روان‌شناختی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. این بررسی نشان داد که ایمان مایه حیات حقیقی انسان و جاودانگی او می‌شود. و در صورتی که درونی شده باشد برکات فراوانی در حیطه‌ای شناختی، روان‌شناختی، و رفتاری بر جای می‌گذارد و می‌تواند حسن دنیا و حسن آخرت و سلامت جسم و جان را در دو سرا رقم بزند. مهم‌ترین کارکردهای ایمان در بعد روان‌شناختی عبارتند از: خوش‌بینی، وحدت شخصیتی، روشن دلی، روشن‌بینی، امیدواری، آرامش روحی، آزادی معنوی، بهره‌مندی از لذت‌های متعالی، گریز از خودبیگانگی، محبوبیت، ایجاد حیات حقیقی و نجات و رستگاری. بنابراین انسان با آراستن خود به ایمان دینی می‌توانند به این نتایج بی نظیر در راستای دستیابی به یک حیات حقیقی و برخوردار از سعادت دنیا و آخرت دست یابند.

واژه های کلیدی: ایمان دینی، کارکردها، مطهری، قرآن و حدیث، روان‌شناختی.

جابر بن عبدالله انصاری، صحابی گرانقدر پیامبر اکرم(ص) و حضرات معصومین(ع) بوده که به دلیل مصاحبت با هفت معصوم و عمر طولانی، روایات زیادی از وی در منابع شیعه و سنی بیان شده است. جابر که توفیق درک محضر امام پنجم شیعیان را نیز داشته، مورد تایید امام باقر(ع) بوده و روایات متعددی از وی در زمان حیاتش نقل کرده‌اند. گاهی اصرار امام بر روایت از جابر بن عبدالله، مورد سوال یارانشان قرار می‌گرفت و افرادی نیز بودند که درباره وثاقت وی، از امام سوال می‌پرسیدند و امام این پاسخ مشترک را داشته‌اند که جابر بن عبدالله، به آیه 85 سوره قصص ایمان و اعتقاد دارد. سوال اصلی این پژوهش این است که: چه رابطه‌ای بین وثاقت جابر و مفاد این آیه وجود دارد؟ در این مطالعه اثبات شده است که اعتقاد جابر به این آیه، نشان دهنده ایمان او به مساله رجعت بوده است. در آن مقطع تاریخی ایمان به رجعت از جمله ویژگی‌های شیعه راستین بوده است. در این مطالعه دلایل ارتباط بین مفاد این آیه و وثاقت جابر، جايگاه اعتقاد به رجعت در نظام انديشه شيعي و اهمیت اعتقاد جابر بن عبدالله به رجعت و تاثیر آن در اثبات حقانیت تشیع، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

واژه های کلیدی: جابرین عبدالله، صحابی، رجعت، آیه 85 سوره قصص.

خدمت‌رسانی به هم‌نوعان یکی از صفات اخلاقی در همه جوامع بشری و ادیان آسمانی است که ریشه در فطرت انسان‌ها دارد. بیان ویژگی‌های اعتقادی- اخلاقی این گروه از انسان‌های خدمت‌رسان و شریف می‌تواند دیگران را ترغیب نماید تا به این گروه بپیوندند. هدف این نوشتار تبیین این ویژگی‌ها از منظر قرآن و حدیث و عهدین (تورات و انجیل) است. منابع اسلامی و هم چنین برخی از آموزه‌های عهدین، مولفه‌ها و اوصاف مومنان خدمت‌رسان را معرفی کرده است. سوال تحقیق این است که: اوصاف اعتقادی و اخلاقی خدمت‌رسانان از نگاه آموزه‌های دینی چیست؟ در همین راستا این نوشتار در پی آن است تا با یک مطالعه تطبیقی، نقبی به مقوله اوصاف خدمت‌رسانان در آموزه‌های دینی زده تا جایگاه و مقام آنان را بهتر بشناساند. از این‌رو این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی و کتابخانه‌ای به تبیین هریک از اوصاف خدمت‌رسانان پرداخته است تا گامی درجهت بسط و گسترش این ویژگی‌ها در سطح جامعه برداشته باشد.

واژه های کلیدی: منابع اسلامی، کتاب مقدس، اعتقادی، اخلاقی، خدمت‌رسانی.