در فرهنگ اسلامی شناخت وحی و کیفیت نزول آن بر قلب حضرت پیامبر(ص) تا این اندازه از اهمیت برخوردار است که صدرالمتالّهین شیرازی معتقد است: همان‌گونه که به هر مؤمنی ایمان به آن‌چه بر پیامبران فرو فرستاده شده لازم است، دانستن چگونگی نزول وحی نیز بر عهده هر عالم است. پژوهش حاضر درصدد است با ارائه تعریفی از مفهوم وحی، به اقسام و اَشکال آن و نیز بررسی نظریات مفسّران و متكلّمان مسلمان درباره کیفیت و طریقه نزول کامل‌ترین و عالی‌ترین دستاورد وحی اسلامی(= قرآن کریم) بر قلب حضرت پیامبر(ص) بپردازد. به‌نظر می‌رسد وحی در کاربرد کلامی، تفاوت‌هایی با کاربرد قرآنی آن دارد و همچنین انزال معنا و تنزیل لفظ قرآن کریم، هردو بر قلب حضرت پیامبر(ص) حادث شده و هیچ‌كدام از این دو مفهوم را نباید از مفهوم نزول قرآن كریم جدا دانست. در آرای مفسّران و متكلّمان مسلمان، نظریه نزول لفظی ( =کلام خدا بودنِ قرآن) درباره شیوه نزول قرآن کریم از وثاقت و اعتبار بالاتری برخوردار است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به اثبات مدعای خویش می‌پردازد.

واژه های کلیدی: وحی، کلامی، قرآن، نزول، شناخت.

نزول آيه ميثاق و صدور روايات متعدد در زمينه عالم ذر و اخذ ميثاق از انسان‌ها سبب شده است تا اين موضوع مورد توجه مفسران و متکلمان باشد و پرسش‌هایی را بر انگیزاند از جمله این‌که عالم ذر چیست؟ چه زمانی و در کجا اتفاق افتاد و چگونه این پیمان از انسان‌ها گرفته شد؟ هدف این مقاله، دستیابی به دیدگاه علامه طباطبايي در تفسير الميزان و تجزیه تحلیل آن به روش توصيفي- تحليلي بوده است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا نظر علامه در المیزان مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار گرفت؛ و سرانجام این نتیجه به دست آمد که اگر چه بسیاری از انتقادات وارد شده بر دیدگاه علامه از سوی محققان وارد نیست اما دیدگاه ایشان از ابهام فراوان و عدم همخوانی با معنای تحت اللفظی ( و ضهور آیه) رنج مي‌برد.

واژه های کلیدی: عالم ذر، اخذ ميثاق، نشئه ملكوتي، علامه طباطبايي.

محور اصلی نگاشته حاضر بررسی تحلیلی نگاه قرآن به مسئله توحید ربوبی است. مهم‌ترین حوزه پیوند یافته با این مسئله امری است که از آن با عنوان عنایت و یا به تعبیر قرآنی هدایت، نصرت، امداد و همانند آن می‌توان یاد نمود. بر این اساس، نگاشته حاضر با روش کتابخانه‌ای و شیوه تحلیلی سامان یافته است. اهمیت این بررسی از آن روست که بیشترین عقاید شرک‌آمیز از مراحلی پس از پذیرش وجود خدا و باور به آفریننده بودن الله نسبت به جهان آغاز می‌گردد. آیات قرآن دلالت دارد بدکیشان، به توحید در خالقیت باورمند بوده و در مرتبه ربوبیت و متلازم با آن توحید در عبادت دچار شرک شده اند. آن‌چه پژوهه پیش رو به آن رهنمون شده است، پس از شناخت‌یابی به ماهیت توحید ربوبی، نخست شکل‌گیری ربوبیت الاهی از دو مولفه علم و قدرت مطلق خداوندی در کنار اراده آزاد الاهی است و افزون بر این از نگاه قرآن بستر عنایت و هدایت الاهی گونه‌ها و مراتب متفاوتی را در خود جای داده است که تلاش شده است گونه‌ها و مصادیقی از آن تبیین شود.

واژه های کلیدی: توحید ربوبی، عنایت، هدایت، فرشتگان.

خداوند انسان را آفرید و از راه‌های متعدد حجت‌هایی را برای هدایت او ارائه فرمود تا او را در مسیر تکامل و وصول به مقام قرب الاهی یاری رساند و به سعادت ابدی نائل گرداند. یکی از این حجت‌ها قلب و رابطه خاص آن با خداست. این پژوهش با هدف تبیین چگونگی رابطه خدا بین انسان و قلبش که اصطلاحاً حیلولت نام دارد؛ نگاشته شده است. سوال اصلی تحقیق این است که: آیا قلب انسان، مکانیزم و ساز و کارِ خاصی دارد که به وسیله آن از هدایت الاهی برخوردار شود و در عین حال حجت الاهی، بر وی تمام گردد؟ این نوشتار به روش کتابخانه‌ای به تحلیل آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) پرداخته و هدایت الاهی از طریق افاضات قلبی و عوامل آن را مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهد. همچنین در نهایت توضیح داده می‌شود که، خداوند متعال با حائل شدن بین انسان و قلب او مانع می‌شود که قلب به باطل یقین پیدا کرده و از آن پیروی کند. از آنجا که ماهیت قلب، کار باطل را نمی‌پسندد در نتیجه وجدان حقایق توسط قلب و مکانیزم حیلولت یکی از طرق هدایت الاهی محسوب شده و باعث اتمام حجت بر انسان می‌شود.

واژه های کلیدی: قرآن کریم، حیلولت، هدایت، قلب، حجت.

پاسخ به شبهات قرآنی همواره یکی از تلاش‌های فکری اندیشمندان مسلمان بوده است. یکى از شبهات در مورد شخصیت پیامبر اکرم(ص)، برگرفته از آیات ابتدایى سوره‌ فتح است. بر اساس ظاهر این آیات، خداوند علاوه بر این که گناهان گذشته پیامبر را می‌بخشد، بخشش گناهان آینده‌ او را نیز تضمین کرده و این موضوع آشکارا در تضاد با عصمت آن حضرت قرار دارد. دانشمندان اسلامی به‌ویژه مفسران قرآن از دیر زمان درصدد پاسخ این شبهه برآمده و هر یك پاسخ یا پاسخ‌هایی در رفع اشكال ارائه كرده‌اند. این مقاله افزون بر تحلیل و ارزیابی دیدگاه‌های ارائه شده، در راستای پاسخ به این سوال شکل گرفته است که: راهکارهای برون رفت از مساله «گناهان گذشته و آینده پیامبر اكرم(ص)» در آیات آغازین سوره فتح چیست؟ سرانجام این نتیجه به دست آمد که یرخی از پاسخ‌های ارائه شده قابل دفاع بوده و افزون بر آن، پاسخ جدید دیگری مبتنی بر رویکرد عرفانی به دست آمده است.

واژه های کلیدی: عصمت، پیامبر اعظم(ص) سوره‌ فتح، مغفرت، گناه.

رسیدن به سعادت از مهم‌ترین آمال و آرزوهای آدمی و برخاسته از فطرت اوست. دین مبین اسلام به عنوان دین جامع و کامل، پیرامون مسئله سعادت، نظریه‌ خاص و ممتازی دارد که می‌توان آن را از منابعی هم‌چون قرآن و سنّت به دست آورد. هدف این تحقیق ارائه تعریف قرآنی از سعادت و آثار آن در زندگی با تکیه بر آموزه‌های قرآنی است. و سوال تحقیق این است که: از منظر قران کریم، سعادت چیست و چه آثار گران‌سنگی در زندگی انسان دارد؟ در تحقیق پیش رو هدف یاد شده و سوال تحقیق با تکیه بر دیدگاه قرآن کریم و با روش کتابخانه‌ای- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است تا جویندگان سعادت را به حقیقت این آرزوی بشر آشنا و به مسیر دست‌یابی به آن رهنمون سازد.

واژه های کلیدی: سعادت، آثار ، قرآن، حدیث.

اختیار و قلمرو آن به‌عنوان یکی از مباحث مهم کلامی همواره مورد توجه متکلمان مسلمان بوده است که به‌واسطه آن انسان اشرف مخلوقات معرفی گردیده، گاه مورد تکریم و گاه مورد نکوهش قرار گرفته است. به موجب اختیار است که همه چیز مسخر انسان واقع شده است. سوال اصلی این است که معنای اختیار وگستره آن با توجه به آراء کلامی و تفسیری امام خمینی و علامه طباطبایی چیست؟ و چه نقش و کارکردهایی در افعال آدمی خواهد داشت؟ هدف مقاله بر این است که با روش تحلیلی وکتابخانه‌ای، اختیار انسان را با رویکرد فلسفی و کلامی و از دیدگاه آن دو اندیشمند معاصر بررسی نماید. این دو بزرگوار بر وجود اختیار در انسان تاکید ورزیده اند و وجود آن را در تمامی امور آدمی امری بدیهی دانسته و برای اثبات اختیار در افعال انسان و تبیین ماهیت آن، براهینی ذکرنموده‌اند. اسلام درصدد است تا آدمی با سرمایه اختیار خویش، پا در قلمرو ایمان و توحید بگذارد و با اختیار خویش، مسیر سعادت و کمال را طی نماید. در این مقاله برخی از نظرات ویژه امام خمینی و علامه طباطبایی مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.

واژه های کلیدی: اختیار، فعل اختیاری، امام خمینی، علامه طباطبایی، قوس صعود